Thuở đầu của thời mở đất phương Nam, Bình Dương là tên một tổng thuộc huyện Tân Bình, phủ Gia Định. Đến năm 1808, khi huyện Tân Bình được đổi thành phủ thì Bình Dương được nâng lên là một trong 4 huyện của phủ này. Những trang sử được lật lên từ lòng đất Bình Dương qua các di tích khảo cổ học như Vườn Dũ, Cù Lao Rùa - Gò Đá. Dốc Chùa đã cho thấy cách đây hàng ngàn năm, con người nguyên thuỷ đã sinh sống và phát triển trên địa bàn Bình Dương, “Người Vườn Dũ” Tân Uyên là lớp dân cư đầu tiên khai phá vùng đất Đông Nam bộ nói chung, Bình Dương nói riêng, cách ngày nay đã gần chục ngàn năm.  Có lẽ ngay từ năm tháng đầu tiên, Bình Dương là một trong những nơi dừng chân của đoàn quân di cư người Việt cùng với các địa bàn khác như Mô Xoài Cù Lao Phố, Bến Nghé.Bởi ngày ấy dân di cư thường theo những cửa biển, con sông để tìm những vùng đất định cư. Và Bình Dương, đặc biệt là vùng chung quanh thị xã Thủ Dầu Một sau này là vùng giáp sông Đồng Nai, sông Sài Gòn là những nơi định cư lý tưởng thuở đầu khai phá.